سعود کبیر بن عبدالعزیز آل سعودآلِ سُعود، سلسله‌ای منسوب به سعود بن محمد بن مِقْرِن که از ۱۱۴۸ق/۱۷۳۵م به بخشی از جزیره عربستان فرمان رانده است و اکنون نیز بر کشور عربستان سعودی که نام خود را از آن سلسله برگرفته، فرمان می‌راند. یکی از شخصیت‌های این خاندان، سعود بن عبدالعزیز بود. ۱ - معرفی اجمالیسعود بن عبدالعزیز (حک ۱۲۱۸-۱۲۲۹ق/۱۸۰۳-۱۸۱۴م). او معروف به سعود کبیر بود. در کنار پدر با رقیبان وی و شریف غالب جنگ کرد. ۲ - کشتار شیعیان در کربلاپس از برقراری صلح به حج رفت و سال بعد به تلافی حملات قبیلۀ شیعۀ خزعل بر کاروان وهابیان (نیز کینۀ دیرینه با شیعیان) به کربلا تاخت و از قتل و غارت و ویرانی چیزی فرو نگذاشت. ۳ - حمله به قبایل نافرمان حجازوی که در ۱۲۰۲ق/۱۷۸۷م به پیشنهاد محمد بن عبدالوهاب به ولیعهدی برگزیده شده بود، پس از قتل عبدالعزیز رشتۀ کار‌ها را در دست گرفت و با تشکیل ارتشی بزرگ [۱]
حمزه، فؤاد، قلب جزیره العرب، ریاض، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
به سرکوب برخی از قبایل نافرمان حجاز پرداخت و بر تَیْماء و خیبر استیلا یافت و به کرانه‌های عُمان تاخت. سلطان بن حمید بن سعید ، امیر مسقط، برای مقابله با او با دولت عثمانی بر ضد آل سعود همداستان شد، ولی به قتل رسید. [۲]
حمزه، فؤاد، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۳۴۰، ریاض، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
با این حال، کوشش‌های سعود برای چیرگی بر عمان و سراسر سواحل جنوبی خلیج فارس با دخالت کمپانی هند شرقی نافرجام ماند. [۳]
لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ج۱، ص۱۲۲، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران، ۱۳۵۶ش.
[۴]
لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ج۱، ص۱۲۳، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران، ۱۳۵۶ش.
۳.۱ - براندازی نفوذ شریفانشریف غالب که به دوستی با آل سعود تظاهر می‌کرد، در نهان به مخالفت ادامه می‌داد و چون اهل تُرَبَه و خُرْمَه دعوت وهابیان را پذیرفتند، شریف آشکارا به مخالفت پرداخت. نیز اقدامات وهابیان، به رهبری سعودی‌ها، مبنی بر نابود کردن آداب و رسومی که به گمان آنان از مظاهر بت‌پرستی به‌شمار می‌آمد و اعدام روحانیونی که بر اعتقادات قدیم پای می‌فشردند، موجب شورش‌هایی بر ضد وهابیت در حجاز شد. [۵]
لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ج۱، ص۱۲۴، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران، ۱۳۵۶ش.
سعود که در پی فرصت برای براندازی نفوذ شریفان بود، طی سال‌های ۱۲۲۰-۱۲۲۱ق/۱۸۰۵ق/۱۸۰۶م بر مکه و مدینه تاخت و بر آن دو شهر چیره شد. شریف غالب فرمانبری نمود و در منصب خود ابقا شد. [۶]
حمزه، فؤاد، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۳۴۱، ریاض، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
و نفوذ وهابیان در حجاز گسترش یافت و سعود نام سلطان عثمانی را از خطبه انداخت. ۴ - تصمیم تسخیر شام و عراقسعود که اینک بر حجاز هم چیرگی یافته و قلمرو او از دریای سرخ تا خلیج فارس گسترده شده بود و امر حج را زیر نظر خود در آورده بود، آهنگ تسخیر شام و عراق کرد، ولی در مرزهای این دو منطقه با نیروهای عثمانی روبه‌رو شد و ناکام ماند. ۵ - درگیری مصریان با آل سعودباب عالی که از نبردهای سازمان نیافتۀ خود و تحریک امیران عرب به رویارویی با نفوذ آل سعود و وهابیت طرفی بر نبسته بود و خطر شدیدی از سوی آنان احساس می‌کرد، از محمدعلی پاشا امیر مصر خواست به جنگ با ایشان برخیزد. ۵.۱ - حمله نیروهای مصر به آل سعوددر اواخر اکتبر یا اوایل نوامبر ۱۸۱۱م (شوال ۱۲۲۶ق) نیروهای مصر به فرماندهی طوسون پاشا، پسر محمدعلی، نخستین حملۀ خود را آغاز کرد. ۵.۲ - شکست نیروهای مصریعبداللـه و فیصل، پسران سعود، در ابتدا مصریان را که گرفتار بی‌آبی و گرما و بیماری شده بودند، واپس راندند و چندی بعد آن‌ها را در دره‌ای نزدیک الصفراء غافلگیر کردند و سخت درهم شکستند. [۷]
لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ج۱، ص۱۳۰، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران، ۱۳۵۶ش.
۵.۳ - حمله دوباره مصریاندر پاییز ۱۲۲۷ق/۱۸۱۲م مصریان با رسیدن نیروی امدادی دست به حملۀ بزرگ‌تری زدند و مکه، مدینه و طایف را تسخیر کردند. با اینهمه پیشروی آنان در تُرْبَهُ الصَّیف متوقف شد (۱۲۲۸ق/۱۸۱۳م). سپس محمدعلی پاشا خود وارد عربستان شد تا فرماندهی را در دست گیرد. ۶ - وفاتکوشش سعود برای آغاز گفت‌وگوهای صلح به نتیجه نرسید، و در ۸ جمادی‌الاول ۱۲۲۹ق/۲۸ آوریل ۱۸۱۴م پس از ۶۸ سال زندگی در درعیه درگذشت. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، ج۲، ص۴۲۵، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌سعود». |